categorie | monument

geschiedenis

De Rijksmonumentale vestingkerk te Oosterland op Wieringen (Michaëlskerk) dateert in z’n huidige tufstenen gedaante uit de vroege twaalfde eeuw. Daarmee is het een van de oudste kerken van Holland. Daarvoor heeft er in ieder geval nog een houten kerkje gestaan dat, zoals een bord in de kerk weergeeft, ‘…werd ontwijdt door den heidensche Noormannen’. Opgravingen in de kerk tijdens de laatste restauratie hebben uitgewezen dat er al bewoning in Oosterland was tussen de vijfde en twaalfde eeuw voor Christus: veel vroeger dan tot nu toe werd aangenomen. 

Het oudste historische bericht over de kerk is te vinden in de lijst van goederen die het klooster van Fulda aan de Weser aan het eind van de achtste eeuw bezat. Ook onder de bezittingen van de bisschopskerk van Utrecht, waarvan de oudste lijst waarschijnlijk uit de tiende eeuw dateert, komt Wieringen voor. Daar wordt vermeld dat er kerken stonden op beide gedeelten van Wieringen. 

De kerk van Oosterland was aan de Heilige Michaël gewijd, die vooral in de vroege middeleeuwen als schutspatroon werd gekozen. Hij werd aangeroepen op hoger gelegen plaatsen als beschermer tegen het kwaad van de duivel en tegen de gevaren van de zee. Het ligt zeer voor de hand dat die intenties een rol speelden bij de bouw van de hoog gelegen kerk als heilige plaats en toevluchtsoord voor de bevolking en vee bij overstromingen.  

Het schip werd (24 bij 12m.) met een inpandige toren (9 bij 7.50m.) en crypte op het oosten gericht en uit tufsteen uit opgetrokken. Dit bouwmateriaal was in de middeleeuwen een geliefd bouwmateriaal. In de 14e eeuw werd de inpandige toren zorgvuldig gesloopt en werd een uitgebouwde toren, die uitwendig bekleed werd met tufsteen en inwendig gemetseld met grote kloostermoppen. De torenmuur, onder 1,40 meter dik, is door en door gemetseld als een reusachtige vierkante schoorsteen. De torenspits is ook geheel gemetseld, een bijzonderheid! Omdat ze veel te lijden hebben onder weersinvloeden is de bestaande spits tijdens de laatste restauratie (1990 – 1995) geheel vervangen en in 2016 opnieuw gedeeltelijk hersteld, vanwege schade aan de steen door slecht gebakken en gemetselde stenen. 

Tijdens de laatste restauratie is ook de oorspronkelijke crypte blootgelegd en is besloten tot volledige herbouw van crypte en koor in oorspronkelijk romaanse stijl. Hierdoor is de kerk weer in zijn oorspronkelijke vorm hersteld en heeft zij een nog mooiere akoestiek gekregen. 

Afbeelding 1: Kerk van Oosterland, 1789-90, vanuit het zuiden
Bruinvis, Cornelis Willem (1829-1922)
Afbeelding 2 en 3: Gravure van Pieter van Cuyck, rond 1780
en pentekening  'Oosterlant op Wieringen'  van Jacobus Stellingwerff (1667-1727)
Afbeelding 4: Oosterlanderkerk rond 1980
(Collectie Noord-Hollands Archief)